Aşırı Sıcak Hava Dalgaları Isınan Dünyada Sadece Rekor Kırmıyor - Onları Paramparça Ediyor Daha yazın yarısı bile bitmedi ve biz Kuzeybatı Pasifik ve Kanada’da Ölüm Vadisi için bile sıcak kalacak sıcaklıklarda sıcak hava dalgaları, Kuzey Amerika'ya duman gönderen devasa yangınları, Almanya’da ve Çin'de devasa boyutlarda seller gördük. Bilim insanları, 50 yılı aşkın süredir, ortalama iklimdeki ince değişikliklerden kaynaklanan aşırı olaylardaki artışlar konusunda uyardılar ancak birçok insan son hava felaketlerinin vahşeti karşısında şaşkınlığa uğradı.
Bunun gibi aşırı hava koşullarında iklim değişikliğinin rolünü anlamak için birkaç şey önemlidir. İlki, insanlar atmosfere o kadar çok karbondioksit ve gezegeni ısıtan diğer sera gazlarını saldılar ki “normal” olan şey değişti. Örneğin, 26 Haziran 2021'de yayımlanan yeni bir çalışma rekor kıran, geniş sınırlarda rekor kıran uzun ömürlü sıcak hava dalgalarının nasıl giderek daha olası hale geldiğini ve küresel ısınma oranının artan sıra dışı sıcaklıklar ile ilişkilendirildiğini gösteriyor. İkincisi, her sıra dışı hava olayı küresel ısınma ile bağlantılı değildir. Çan Eğrisinin Kayması Çoğu şey gibi, sıcaklık istatistikleri de matematikçilerin bunlara “normal dağılımlar” dediği bir çan eğrisini takip eder. En sık görülen ve olası sıcaklıklar ortalamaya yakındır ve ortalamadan uzak değerler hızla daha az olası hale gelir. Diğer her şey eşit olduğunda, biraz ısınma çanını sağa, daha yüksek sıcaklıklara doğru kaydırır. Sadece birkaç derecelik bir kayma bile, çanın aşırı "uç" kısmında pek olası olmayan sıcaklıkların çarpıcı şekilde sık gerçekleşmesine neden olur. Son zamanlarda Kuzey Amerika'nın batısındaki kırılmış sıcaklık rekorları harika bir örnek. Portland, 116 Fahrenheit dereceyi görerek sıcak hava dalgasından önceki rekorunun 9 derece üzerine çıktı. Bu ilerleyişin ucunda aşırıya kaçmış oluruz. Bir çalışma, insanlardan kaynaklanan iklim değişikliği olmasaydı sıcak hava dalgasının “neredeyse imkansız” olacağını belirtti. Bir zamanların gülünç derecede ihtimal dışı olan aşırı sıcak hava dalgaları daha yaygın bir hale gelme yolunda bunun yanı sıra hayal bile edilemeyen olaylar mümkün hale geliyor. Çan eğrisinin genişliği, standart sapma ile ölçülür. Ortalama bir standart sapmanın içinde tüm değerlerin yaklaşık üçte ikisi yer alır. Tarihi sıcaklık kayıtlarına dayanarak, 2003 yılında Avrupa’da 70.000’den fazla insanı öldüren sıcak hava dalgası, ortalamanın beş standart sapma üzerindeydi, yani bir milyonda bir gerçekleşebilecek bir olaydı. Yapılan çalışmalar fosil yakıtlardan kaynaklanan emisyonları ortadan kaldırmadan, günümüzün yeni emekleyen çocukları emekli olacak yaşa geldiğinde bu derece bir ısının on yılda birkaç kez meydana gelme ihtimalinin yüksek olduğunu bulmuştur.
Peki, Suçlanacak Şey İklim Değişikliği Mi? Bilimsel araştırmaların şimdiye kadar gösterdiklerine göre, insan kaynaklı iklim değişikliğinden en çok etkilenen sıra dışı olayların basit bir hiyerarşisi bulunuyor.
Listenin başında, küresel ısınmadan etkilendiği kesin olan ısı dalgaları gibi sıra dışı olaylar var. Bu tür olaylarda üç dizi kanıt birleşir: gözlemler, değişiklikleri tahmin etmede ve açıklamada kullanılan fizik ve bilgisayar modellemeli simülasyonlar. Listenin en altında, artan sera gazı seviyelerinin neden olabileceği ancak bulguların henüz ikna edici olmadığı şeyler var. İşte kısmi bir liste: 1) Isı dalgaları: Çalışmalar, bu dalgaların küresel ısınmayla beraber çarpıcı bir biçimde artacağının kesin olduğunu gösteriyor ve gerçekten de gözlemlediğimiz şey tam olarak bu. 2) Kıyı taşkını: Isı, okyanus sularının genişlemesine ve su seviyesini yükselmesine neden oluyor. Aynı zamanda dünya çapındaki buz tabakalarını eritiyor. Deniz seviyesinin yükselmesi nedeniyle bu olaylar ortalamanın üstünde bir seviyeden başladığından, hem yüksek gelgit taşkınları hem de yıkıcı fırtına dalgalanması çok daha sık hale gelecektir. 3) Kuraklık: Isınan hava; su depolarından, ekinlerden ve ormanlardan daha fazla suyu buharlaştırır. Bu nedenle yağışlardaki değişiklikler değişse ve tahmin edilmesi zor olsa da artan su talebi nedeniyle kuraklık artacaktır. 4) Orman yangınları: Batı ABD ve Kanada’nın gördüğü üzere, ısı toprağı ve bitki örtüsünü kurutarak yanmaya hazır daha kuru yakıt sağlıyor. Daha sıcak yaz mevsimleri sırasında ormanlar daha çok su kaybediyor ve yangın sezonları uzuyor. 5) Azalan ilkbahar kar örtüsü: Sıcaklıklar yükseldikçe baharda kar daha sonra toplanmaya başlar, kış boyunca daha fazla su kar örtüsünden kaybedilir ve kar ilkbaharda daha erken eridiği için yarı kurak bölgelerin ekonomilerini destekleyen su depolarındaki su azalır. 6) Çok yoğun yağış: Daha sıcak hava daha fazla su buharı taşıyabilir. Zarar veren yağmur fırtınaları, havayı soğutan ve buharı yağış olarak yoğunlaştıran güçlü yukarı akımlardan kaynaklanır. Güçlü bir yukarı çekiş sırasında havada ne kadar fazla su varsa, o kadar fazla yağmur yağabilir. 7) Kasırgalar ve tropik fırtınalar: Bunlar enerjilerini ılık deniz yüzeyindeki buharlaşmadan sağlarlar. Okyanuslar ısındıkça, daha büyük bölgeler bu fırtınaları meydana getirebilir ve daha fazla enerji sağlayabilirler. Ancak rüzgarlardaki değişikliklerin kasırga şiddetini azaltması bekleniyor. Bu nedenle küresel ısınmanın tropik fırtınalardan kaynaklanan hasarı artıracağı açık değil. 8) Aşırı soğuk hava: Bazı araştırmalar, bazen “kutup girdabı” salgınları olarak adlandırılan ve jet akımının kıvrımlarının etkisiyle güneye inen soğuk havayı Kuzey Kutbu'ndaki ısınmaya bağladı. Diğer çalışmalar ise Kuzey Kutbu ısınmasının güneydeki kış havasını etkilemesinin muhtemel olduğuna şiddetle karşı çıkıyor ancak bu fikir hala tartışmalı olmaya devam ediyor. 9) Şiddetli gök gürültülü fırtınalar, dolu ve kasırgalar: Bu fırtınalar yüzeyin güçlü bir şekilde ısınmasından dolayı tetiklenir, bu nedenle ısınan bir dünyada artmaları son derece olasıdır. Ancak gelişmeleri her fırtınanın koşullarına bağlı olmakla beraber henüz kasırgaların sıklığının arttığına dair bir kanıt yok.
Aşırı Sıcaklıklar Rekor Kırdığında Yeni sıcak hava dalgası çalışmasında İsviçre Atmosfer ve İklim Bilimi Enstitüsü'ndeki Erich Fischer ve meslektaşları, yalnızca önceki iklimin sınırlarını zorlamakla kalmayıp büyük bir farkla rekorları da kıran, hafta boyunca süren sıcak hava dalgasının sıklığına baktılar. Bilim insanları, daha önce benzeri yaşanmamış ısı olaylarını tanımlamak için binlerce yıllık iklim simülasyonları analiz ettiler. Bunun sonucunda kömür, petrol ve gazın neden olduğu küresel ısınmanın genellikle bu tür olaylarla ilişkili olduğunu buldular. Modellerde hafta boyu süren ve rekorlar kıran bu sıcak hava dalgası, küresel ısınmayla birlikte kademeli olarak artmaz; bunun yerine uyarı vermeden vurur.
Araştırmacılar, rekor sıcaklıkların görülmesinin bir nesil öncesine göre çok daha olası olduğunu ve bu yıkıcı olayların önümüzdeki birkaç on yıl içinde çok daha sık meydana geleceğini gösterdi. Kritik olarak, bu örneğine rastlanmamış ısı dalgalarının görülme ihtimalinin ısınma hızıyla ilişkili olduğunu ve fosil yakıt emisyonları düştüğünde görülme olasılıklarının önemli ölçüde azaldığını buldular. Göz Ardı Edilemeyecek Bir Uyarı Aşırı hava koşullarının yıkıcı etkileri en az iklim kadar insanlara da bağlıdır. Kanıtlar açıkça gösteriyor ki ne kadar çok kömür, petrol ve gaz kullanılırsa dünya o kadar çok ısınacak ve dünyanın herhangi bir yerinde deneyimlenenden çok daha ötede bir sıcak hava dalgası gözlemlenme olasılığı o kadar yüksek olacaktır. Afet hazırlıkları, önceki deneyimlerin ötesinde bir olay yaşandığı takdirde hızlı bir şekilde başarısız olabilir. Portland'ın eriyen tramvay güç kabloları buna iyi bir örnektir. Toplulukların alt yapılarını, sosyal ve ekonomik sistemlerini, planlamalarını ve hazırlıklarını nasıl geliştirdikleri onları sıra dışı olaylara karşı daha dirençli ya da daha savunmasız hale getirebilir.
KAYNAKÇA: Scott Denning Professor of Atmospheric Science. “Extreme Heat Waves in a Warming World Don't Just Break Records – They Shatter Them.” The Conversation, 26 July 2021, theconversation.com/extreme-heat-waves-in-a-warming-world-dont-just-break-records-they-shatter-them-164919