Kapı Etkisi
Kapı Geçiş Etkisi:
Bir Odaya Girdikten Sonra Yapmamız Gerekeni Neden Unutuyoruz?
Psikologlar, bir kapıdan geçmenin ve farklı bir odaya girmenin beyinde bir "zihinsel blok" oluşturduğuna, yani açık kapılardan geçmenin, yeni bir bölümün yaratılmasına yer açmak için hafızayı sıfırladığına inanıyor. Bu genellikle kapı geçiş etkisi olarak adlandırılır.
Televizyonunuzun karşısında oturduğunuzu, en sevdiğiniz TV şovunun yeniden gösterimlerini izlediğinizi hayal edin. Bir reklam geliyor, bu yüzden kanalı değiştirmek istiyorsunuz, ancak TV kumandası hiçbir yerde bulunamıyor. Diğer odada annene bağırıyorsun ve o sana mutfaktaki buzdolabının üstünde olduğunu söylüyor.
Yavaşça mutfağa gidiyorsunuz ama aniden telefonunuz vızıldıyor. Mutfağa girerken telefonu elinize alıyor ve son mesaja bakıyorsunuz. Telefonla işiniz bittiğinde, yukarı bakarsınız ve mutfakta olduğunuzu anlarsınız, ancak bir nedenden dolayı nedenini çözemezsiniz!
Kendi kendinize, “Neden buraya geldim? Burada ne yapmam gerekiyordu? " diye düşünür sizi mutfağa getirenin ne olduğunu anımsamaya çalıştıktan sonra, asıl görevinizi, yani uzaktan kumandayı mutfaktan getirmekten vazgeçip TV odasına geri dönersiniz.
Bu, bir odaya girer girmez yapmamız gereken şeyi bazen nasıl unuttuğumuzun klasik bir örneğidir. Bunu yaşayan tek kişinin siz olduğunu düşünüyorsanız, size yalnız olmadığınızı söyleyeyim. En büyük anılara sahip en zeki insanların bile başına gelebilir; aslında herkesin başına gelir!
Kapı Eşiği Etkisi:
Çoğu zaman, bir odaya girişimiz orada ne yaptığımıza dair hiçbir fikrimizin olmamasına neden olur. Bu fenomen, oldukça yerinde bir şekilde, psikologlar tarafından “kapı eşiği etkisi” olarak adlandırılır.
Beyin çalışmalarının ilk yıllarında bilim adamları, insan hafızasının bir dolap gibi olduğunu ve hayatımızdan küçük kutu deneyimleri saklayabileceğimiz çok sayıda bölme olduğunu düşünüyorlardı. Kutular sonsuza kadar orada kalacaktı ve ne zaman onlara bakmamız gerekirse, o bölüme gidip o hafıza kutusunu geri alabilirdik.
İnsan hafızası oluşumunun bu tanımı kulağa hoş gelse de, doğru değil. Beynimiz çok daha karmaşık ve farklıdır, son çalışmaların da gösterdiği gibi, bir bireyin yaşamı boyunca değişme yeteneğine sahiptir
İnsan anıları, net, doğrusal anlatılar olmanın aksine, epizodiktir; bu, bölümlere ayrıldığı ve büyük ölçüde onları oluşturan kişiye bağlı olduğu anlamına gelir. Örneğin, belirli bir olayı nasıl hatırladığınız, büyük olasılıkla başka bir kişinin tam olarak aynı olayı hatırladığından farklı olacaktır.
Kapı Geçiş Etkisi ile ilgili ilginç bir çalışma
Notre Dame Üniversitesi'nde Gabriel Radvansky ve meslektaşları tarafından yapılan bir dizi çalışmada, oda değiştirmenin ve kapılardan geçmenin gerçekten de bir şeyleri unutturduğu gözlemlendi.
İlk çalışmada, bir TV ekranında sunulan sanal gerçeklik ortamında gezinmek için bilgisayar tuşlarını kullanması gereken düzinelerce katılımcıyı işe aldılar. Ortam kimi büyük kimi küçük olmak üzere toplam 55 odadan oluşuyordu. Büyük odalarda 2 masa (her iki tarafta birer tane) bulunurken, küçük odalarda bir tane vardı.
Her masanın üstünde, katılımcı tarafından alındıktan sonra artık görünmeyecek bir nesne vardı. Katılımcıların görevi, bir nesneyi alıp başka bir masaya götürmekti, burada onu bırakıp yenisini seçmeleri gerekiyordu.
Katılımcıların açık bir kapı aralığından her yürüdüklerinde, hafıza performanslarının aynı oda içinde aynı mesafeyi kat ettikleri zamanlara (yani bir kapıdan geçmedikleri zaman) göre daha zayıf olduğu gözlemlendi.
Araştırmanın bir sonraki bölümünde, araştırmacılar kapı eşiği etkisini, katılımcıların gerçek dünya ortamında seyahat ettikleri gerçek odaları kullanarak test ettiler. İlginç bir şekilde, aynı şeyler gözlemlendi, insanlar bir kapıdan geçtikten sonra önceki nesneyi hatırlamakta oldukça zorlandılar.
Kapı Etkisinin arkasındaki sebep nedir?
Şu an için bu fenomenin arkasında somut bir açıklama yok, ancak psikologlar bir kapıdan geçip farklı bir odaya girmenin beyinde zihinsel bir blok oluşturduğuna inanıyor. Bu hipotez, kapılardan geçen insanların hafızalarında bir 'bölünme' yaşadıklarını gösteren hafıza üzerine yapılan bir çalışma ile desteklenmektedir.
Dahası, açık kapılardan geçmenin hafızayı sıfırlayarak yeni bir bölümün yaratılmasına yer açtığına da inanılıyor. Bir diğer ifadeyle, bir odadan diğerine bir kapı aralığından geçmenin bu kısa deneyimine konum güncelleme etkisi denir.
İyi haber şu ki, farklı bir odaya girdikten sonra bu kadar unutkan dönemler yaşamak hafızanız, zekanız ve bilişsel becerileriniz hakkında hiçbir şey söylemiyor. Öyleyse, bir odaya girip neden orada olduğunuzu aniden unutursanız, Alzheimer hastalığının üzerinize geldiğini düşünmeye başlamayın!